Als ik de vraag stel: wat maakt iemand gezond of ongezond? Dan denken de meeste mensen vaak eerst aan: of iemand een juist BMI heeft, voldoende beweegt en gezond eet. En dat klopt, behalve dat eerste dan (lees hier waarom BMI niks zegt over gezondheid), leefstijl zoals voeding en beweging heeft zeker invloed op hoe gezond je bent. Maar het is lang niet zo bepalend als je geleerd hebt.
Of een individu of gemeenschap gezond is wordt bepaald door vele factoren zoals genetica, milieuvervuiling, waar we wonen, opleidingsniveau, arbeidsomstandigheden, de relatie met familie en vrienden. Deze factoren hebben allemaal aanzienlijk veel invloed op onze gezondheid (1).
Determinanten van gezondheid
Oké, gezondheid wordt dus bepaald door een combinatie van veel verschillende factoren. Deze factoren noemen we determinanten. “Determinanten zijn factoren die invloed hebben op het ontstaan of verloop van ziekte”(2). En anders dan we ons hebben laten geloven, wordt het overgrote deel van onze gezondheid beïnvloed door deze factoren waar we heel weinig controle over hebben.
Deze determinanten van gezondheid zijn onder meer:
- de sociale en economische omgeving,
- de fysieke omgeving, en
- de individuele kenmerken en het gedrag van de persoon.
Deze determinanten – of dingen die mensen gezond maken of niet – omvatten de bovenstaande factoren en vele andere:
- Genetica
- Blootstelling aan vervuiling
- Voldoende toegang tot voedsel en schoon water
- Toegang tot veilige en betrouwbare huisvesting en vervoer
- Soort baan en arbeidsvoorwaarden
- Opleidingsniveau
- Inkomensniveau
- Toegang tot medische zorg
- Stress levels
- Genderidentiteit en seksuele geaardheid
- Geconfronteerd met discriminatie (zoals gewichtsstigma en racisme)
- Sociale steun en copingvaardigheden
- Taal en geletterdheid
Goinvo, een ‘healthcare design company’, heeft deze determinanten van gezondheid in beeld gebracht doormiddel van literatuuronderzoek en interviews en dat ziet er zo uit (3):
Gezondheid is een voorrecht
Hebben we helemaal geen invloed op onze gezondheid? Zeker wel, 36% van de gezondheid wordt beïnvloed door Individuele gezondheids- of leefstijlgedragingen – waar voeding en lichaamsbeweging deel van uitmaken. Deze gedragingen omvatten dieet en lichaamsbeweging, ja, maar ook zaken als sigarettengebruik, alcoholgebruik, drugsgebruik en veiligheidsgedrag zoals het dragen van een veiligheidsgordel en nog veel meer. (pssst dit betekent dat dieet en lichaamsbeweging slechts ongeveer 15% van onze gezondheidsresultaten uitmaken.)
Ja, individueel gedrag – zoals voeding en beweging – heeft dus absoluut invloed op je gezondheid. Maar het is echt maar een klein gedeelte van wat bepaald of je “gezond” bent of niet. Individueel gedrag mag in perspectief geplaatst worden. Onze gezondheid wordt voor een groot deel bepaald door factoren waar we geen of heel weinig invloed op hebben. Het is daarom ongepast, onjuist en ontzettend stigmatiserend om individuen de schuld te geven om het hebben van een slechte gezondheid.
In zijn boek ‘Voeding is geen medicijn’ beschrijft arts en voedingsdeskundige Joshua Wolrich dat gezondheid en voeding inherént zijn aan sociaal-economische kwesties. Welke huidskleur je hebt, waar je bent geboren, je sociaal-economische status; dat zijn privileges en deze privileges bepalen voor een groot deel je gezondheid.
Het is een voorrecht om fruit te kunnen kopen, het is een voorrecht om te weten dat er straks weer een maaltijd op tafel staat, het is een voorrecht om de tijd, fysieke en mentale capaciteit te hebben om aan lichaamsbeweging te doen.
Dus de volgende keer dat je een oordeel over iemand hebt vanwege zijn of haar omvang, wat hij of zij eet of ander zogenaamd ‘gezondheidsgedrag’; bedenk dan alsjeblieft dat dit 1: niks zegt over de daadwerkelijke gezondheid van die persoon en 2: je zijn of haar verhaal en leefomstandigheden niet kent.
Het probleem van een gewichtsgerichte gezondheidsbenadering
Hoewel we (inclusief WHO en RIVM) dus wel weten dat gezondheid veel meer is dan iemands gewicht, wordt dat nog steeds vaak als bepalende factor genoemd of iemand gezond of ongezond is.
Ik wil graag nog even ingaan waarom dit een probleem is.
Overgewicht = ongezond
Een gewichtsgerichte benadering gaat ervan uit dat gewicht en ziekte een causaal verband hebben: overgewicht veroorzaak ziekte. Terwijl uit onderzoek blijkt dat er wel een correlatie is, maar dat het helemaal niet zeker is dat het de oorzaak is.(5)
Persoonlijke verantwoordelijkheid
In een op gewicht gericht gezondheidszorgsysteem wordt een persoon die voor elk type medisch probleem naar de dokter gaat meestal eerst beoordeeld op basis van hun gewicht, ongeacht of hun gewicht relevant is voor wat ze mankeren. Daarnaast legt het de nadruk op persoonlijke verantwoordelijkheid voor dieet-, bewegings- en andere gezondheid gerelateerde keuzes en resultaten. Terwijl, zoals we net geleerd hebben, gewicht en gezondheid afhankelijk zijn van vele factoren.
BMI bepaald gezondheid
In deze benadering wordt een “normale” Body Mass Index gekoppeld aan gezondheid, terwijl een “overgewicht” of “obese” Body Mass Index wordt gekoppeld aan ziekte. Lees het blog ‘5 redenen waarom BMI geen goede graadmeter is voor gezondheid‘, waarom dit een totaal verkeerde benadering is van het bepalen van gezondheid.
Hoe dan wel?
Als we kijken naar (het kleine) deel van gezondheid waar we zelf invloed op hebben is het dus verstandig om gewicht in ieder geval los te laten.
Een benadering die in dit scenario nuttig kan zijn, is Health at Every Size® (ook bekend als HAES®, een geregistreerd handelsmerk van de Association for Size Diversity and Health). HAES® is een gewichtsinclusieve, anti-dieetbenadering die een alternatief biedt voor het op gewicht gerichte gezondheidsbenadering.
Het verwerpt het gebruik van gewicht of BMI als maatstaf voor gezondheid en ondersteunt mensen van elke omvang bij het vinden van manieren om voor zichzelf te zorgen, ongeacht hun grootte. De nadruk blijft liggen op gezondheid, in plaats van op gewicht, en bevordert positief lichamelijk en geestelijk gezondheidsgedrag door middel van de vijf principes:
- Gewicht inclusiviteit: Het accepteren en respecteren van de diversiteit aan lichaamsvormen en maten.
- Kritisch bewustzijn: Erkent dat gezondheid en welzijn multidimensionaal zijn en dat ze fysieke, sociale, spirituele, beroepsmatige, emotionele en intellectuele aspecten omvatten.
- Gezondheid en welzijn: Bevordering van alle aspecten van gezondheid en welzijn voor mensen van elke omvang.
- Eten vanuit welzijn: Eten mag een plezierige, gebalanceerde activiteit zijn waar geen zorgen, obsessie of oordeel mee gepaard gaat.
- Levensverbeterende beweging: Bewegen vanuit plezier en voldoening staat centraal. Op een manier die moeiteloos in het leven is te integreren.
HAES® benadrukt acceptatie en respect van lichaamsdiversiteit, bevordert gezondheidsbeleid dat betere toegang tot zorg geeft, werkt om een einde te maken aan gewichtsstigma, bevordert intuïtief eten dat flexibel is en gebaseerd is op interne signalen, en moedigt mensen aan om te bewegen vanuit plezier.
Dit klinkt toch als iets wat gezondheid promoot?!
Deze aanpak is uitgebreid onderzocht en wordt geassocieerd met een groot aantal gezondheidsvoordelen, waaronder verbeterde cholesterolwaarden, lagere bloeddruk, geen gewichtscycli, beter lichaamsbeeld en verhoogde fysieke activiteit (allemaal onafhankelijk van gewichtsveranderingen). 6,7,8,9)
Bekijk je gezondheid op een andere manier
Nu je weet dat gezondheid door veel meer factoren wordt bepaald dan individueel gedrag en dat een gewichtsgerichte gezondheidsbenadering schadelijk is, hoor ik je bijna denken: “oké, maar hoe weet ik dan of ik “gezond” bezig ben”.
Met mijn cliënten doe ik altijd een oefening die ik “herdefinieer succes” noem. We verschuiven de maatstaf van succes van gewicht naar een holistische benadering van gezondheid en welzijn. Oftewel: laat gewicht los als indicator of je goed bezig bent en focus op hoe je je mentaal, fysiek en emotioneel voelt.
Enkele voorbeelden:
• Voel je je honger- en verzadigingssignalen goed aan?
• Ervaar je minder/geen stress rondom eten?
• Heb je meer energie?
• Is je slaap verbetert?
• Kan je beter met emoties omgaan?
• Heb je minder eetbuien?
• Heb je meer vertrouwen in je lichaam?
• Is je conditie verbetert in flexibiliteit, kracht of uithoudingsvermogen?
Meer hulp nodig?
Ik bied een 1-1 intuïtief eten coaching traject aan waarmee jij eetvrijheid, zelfliefde en gezondheid zonder obsessie gaat ervaren. Meer weten? Stuur me een berichtje.
In mijn online cursus Eten met intuïtie en zelfliefde neem ik je stap voor stap mee om rust te vinden in eten en je lichaam en je gezondheid te verbeteren zonder de weegschaal.
Volg Proef het leven op Instagram & Facebook
Meer weten over coaching, events en workshops? Schrijf je in op de nieuwsbrief en blijf op de hoogte!
Heb je een vraag of opmerking? Laat het me weten in de reacties of stuur een mailtje naar laura@proefhetleven.nl.
Bronnen:
- World health Organisation. (3 February 2017). Determinants of health. https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/determinants-of-health
- RIVM. Impactvolle determinanten van gezondheid. https://www.rivm.nl/determinanten-van-gezondheid#:~:text=Factoren%20die%20invloed%20hebben%20op,psychosociale%20arbeidsbelasting%20en%20slechte%20luchtkwaliteit.
- Goinvo. Determinants of Health. A model of all factors correlated with health outcome for an individual. https://www.goinvo.com/vision/determinants-of-health/
- Voeding is geen medicijn. Joshua Wolrich.
- Tylka et al. (2014) The Weight-Inclusive versus Weight-Normative Approach to Health: Evaluating the Evidence for Prioritizing Well-Being over Weight Loss. downloads.hindawi.com/journals/jobe/2014/983495.pdf
- Linda Bacon (2010). Health At Every Size: The Surprising Truth About Your Weight.
- Linda Bacon en Lucy Aphramor (2014). Body Respect. What Conventional Health Books Get Wrong, Leave Out, and Just Plain Fail to Understand About Weight.
- Weight Science: Evaluating the Evidence for a Paradigm Shift: https://nutritionj.biomedcentral.com/articles/10.1186/1475-2891-10-9
- The Weight-Inclusive vs. Weight-Normative Approach to Health: https://www.hindawi.com/journals/jobe/2014/983495/
